Seksueel grensoverschrijdend gedrag

De afgelopen weken konden we er niet omheen: de misstanden bij het televisieprogramma The Voice of Holland. Nog iedere dag komen er nieuwe meldingen binnen en wordt er met afschuw op gereageerd.

 

Door Daniëlle Verroen, studentenpsycholoog

 

Als studentenpsycholoog weet ik helaas maar al te goed dat dit soort situaties niet alleen in de tv-wereld voorkomen. Ook ken ik uit ervaring de grote impact ervan op jonge mensen. Het nieuws over The Voice kan slachtoffers van vergelijkbare situaties diep raken en hun nare herinneringen triggeren.

 

Wat houdt seksueel grensoverschrijdend gedrag nu eigenlijk in? Wat betekent het voor de slachtoffers en andere betrokkenen? En wat kun je doen als je jezelf hierin herkent?

 

In de media zie ik veel steunbetuigingen aan de vermeende slachtoffers, maar helaas ook veel kritiek. Eén van de discussies die ik dan voorbij zie komen is, of iets wel seksueel grensoverschrijdend is en of de meldingen en aangiftes van de slachtoffers wel op zijn plaats zijn.

 

Definitie seksueel grensoverschrijdend gedrag

Ik kan mij die verwarring ook wel voorstellen, want de definitie van seksueel grensoverschrijdend gedrag is complex. Op internet zijn verschillende definities te vinden. Als je alleen al kijkt naar de volgende definitie, uit het Tijdschrift voor Seksuologie, snap je dat het nog niet zo gemakkelijk te bepalen is.

 

Bij seksueel grensoverschrijdend gedrag gaat het om gedrag of toenaderingen die seksueel van aard zijn en de grenzen van het slachtoffer overschrijden. Dit kan al dan niet fysiek zijn. Voorbeelden van niet-fysiek seksueel grensoverschrijdend gedrag zijn het ongevraagd toezenden van pornografische afbeeldingen of het ongevraagd versturen van seksueel getinte berichten via SMS en e-mail. Bij fysieke grensoverschrijding moet het slachtoffer zonder toestemming of onder dwang seksuele handelingen ondergaan of uitvoeren*.

 

De moeilijkheid zit hem in het overschrijden van grenzen van het slachtoffer. Ieder individu heeft zijn of haar eigen grenzen, bepaald door onder meer persoonlijkheid, opvoeding en eerdere ervaringen. Dit geldt ook voor grensoverschrijdend gedrag vertonen. Het allerbelangrijkst is om altijd bij de ander te checken of die ook instemt. Het is daarbij niet altijd voldoende om alleen te letten op wat degene zegt, maar ook gezichtsuitdrukking en lichaamshouding spelen een belangrijke rol. Dit is een tweede discussie die ik veel voorbij zag komen: ‘Ze had toch ook nee kunnen zeggen’.

 

Victim blaming

Iedereen reageert anders op situaties die hem of haar overvallen. Deze reacties zijn instinctief en treden automatisch op. De meest voorkomende reacties zijn vechten, vluchten, bevriezen of het gevoel compleet uitschakelen. Buitenstaanders hebben snel de neiging om tegen het slachtoffer iets te zeggen als: ‘Waarom ben je niet weggerend, waarom heb je hem niet van je afgeduwd’. Dit noemen we ook wel victim blaming. Meestal gebeurt dat niet opzettelijk, maar het kan een slachtoffer wel enorm kwetsen en een schuldgevoel geven. Andere typische voorbeelden zijn: ‘Maar je had wel een heel kort rokje aan’ of ‘Je moet ook nooit in je eentje met een vreemde meegaan’.

 

Wat naar mijn mening in de situatie rondom The Voice of Holland ook erg wordt onderschat, is de druk die deze jonge mensen ervaarden. Een deelname aan een tv-programma is niet niets. Je hebt de kans om door te breken, iedereen wil ineens iets van je en daarnaast is er wel degelijk sprake van machtsverhoudingen. Dit zijn allemaal factoren, die het nog lastiger maken om er over te praten.

 

Schaamte

Er heerst vaak een groot gevoel van schuld en schaamte bij slachtoffers. Dit merk ik ook in mijn gesprekken met studenten. Ze schamen zich bijvoorbeeld, omdat ze ‘toch met die jongen mee naar huis zijn gegaan’. Maar het feit dat je instemt om met iemand mee te gaan om film te kijken, betekent niet dat je ook instemt met seksuele handelingen. Ook mag je altijd van gedachten veranderen. Als je eerst wel wilde, maar uiteindelijk erachter komt dat je het toch niet wil, is het gewoon NEE.

 

Een ander punt wat bij schaamte een rol kan spelen, is dat er tijdens de ongewenste seksuele handelingen toch een orgasme plaatsvindt of meiden vochtig worden en jongens een erectie krijgen. Dit zijn lichamelijke reacties die automatisch worden opgewekt, en geen aanwijzing dat je ‘het toch wel zal hebben gewild’. Bij jongens komt daarnaast ook het vooroordeel vanuit de maatschappij, dat zij altijd genieten van seks en dat zij ook krachtig genoeg moeten zijn om weerstand te bieden.

 

Mogelijke gevolgen voor slachtoffers en betrokkenen

Naast het gevoel van schuld en schaamte kunnen slachtoffers last krijgen van stressklachten. Voorbeelden hiervan zijn angstgevoelens, boosheid, verdoofd gevoel, slecht kunnen slapen, slecht kunnen concentreren. Dit zijn ‘normale’ reacties van het lichaam en na verloop van tijd worden deze reacties minder heftig. Wanneer na vier tot zes weken de klachten nog steeds niet zijn verdwenen, is er mogelijk sprake van posttraumatische stressstoornis. Ook naasten van slachtoffers gaan door een moeilijke periode heen en hebben vaak de behoefte om gehoord of geholpen te worden.

 

Ook de daders en hun naasten ervaren vaak negatieve gevolgen. Velen zullen misschien denken ‘terecht’, maar ook hier is het belangrijk om goed door professionals uit te laten zoeken wat tot het overschrijdende gedrag heeft geleid en hoe dit in de toekomst te voorkomen is. Daarnaast ben ik ook van mening dat familie, vrienden en bekenden van daders nooit mogen worden aangekeken op het gedrag, tenzij er sprake is van medeplichtigheid.

 

Hulp

Het zien van de berichtgevingen van de situatie rondom The Voice kan ervoor zorgen dat herinneringen uit het verleden weer naar boven komen of dat ervaringen die je eerder als onschuldig had gelabeld, nu veel ernstiger lijken. Mijn tip is: praat hierover met vrienden, familieleden, collega’s of een professional. Dit laatste kan de huisarts zijn, een schoolmaatschappelijk werker of mentor op school. Ook kan je telefonisch en anoniem om informatie of tips vragen bij het Centrum Seksueel Geweld 0800-0188 of via de chat op www.centrumseksueelgeweld.nl. Je staat er nooit alleen voor.

 

Ik wil namens mij en mijn collega’s van Avant sanare iedereen die seksueel en ander grensoverschrijdend gedrag heeft meegemaakt of nog meemaakt veel sterkte toewensen. Ook wil ik benadrukken dat niemand ooit het recht heeft om jou op ongepaste wijze aan te raken of handelingen uit te laten voeren die jij niet wil, of te confronteren met ongewenste uitspraken of afbeeldingen.

 

* Bron: De Haas, S. (2012). Seksueel grensoverschrijdend gedrag onder jongeren en volwassenen in Nederland. Tijdschrift voor Seksuologie, 36(2), 136—1

 

Over Daniëlle Verroen

Meer weten over Daniëlle of reageren op haar artikel? Op deze pagina lees je meer over haar en vind je haar contactgegevens.

 

Webinar trauma

Welke impact heeft een trauma op iemand?  En hoe kun je die persoon helpen? Die vragen komen aan de orde in een gratis webinar voor professionals en vrijwilligers door onze klinisch psycholoog Suze Falkenburg op 22 februari aanstaande. Voor meer info over het webinar klik je hier.